Energietransitie, wonen en mobiliteit zijn dé regionale opgaven voor College en management de komende jaren. Veel is nog onduidelijk, maar één ding staat wel vast. Gemeenten hebben ruimte nodig om met andere overheden deze grote vraagstukken op te pakken.
Gelukkig wijzen ontelbare tegeltjes met levenswijsheden je de weg door dit regionale mijnenveld. Er is misschien geen wereld die zo wordt gedomineerd door clichés en open deuren als die van het regionale samenwerken. Voor mijn vuist weg: ‘samen sterk, eendracht maakt macht, 1 plus 1 is 3, vele handen maken licht werk en – ook heel populair – het geheel is meer dan de som der delen.’
Waarom doen waarheden als koeien het zo goed bij het samenwerken?
Over die vraag zou een organisatiepsycholoog het hoofd eens over mogen breken. Maar misschien heeft het iets te maken met de complexiteit van het samenwerken. Het is een wereld vol tegengestelde wensen. Samenwerken is namelijk altijd een inbreuk op de eigen autonomie. Dat is het thuis, gewoon aan de keukentafel, en zeker op het stadhuis, waar het tot nog meer gedoe leidt. Want bij het openbaar bestuur gaat het niet alleen om tegengestelde belangen, oftewel ‘politiek’, maar ook om de legitimiteit van samenwerkende overheden. Er bestaan tientallen rechtsvormen om dit overlegcircuit rechtmatig te organiseren, en net als je denkt het allemaal een beetje op orde te hebben, blijken zogenaamde ‘zachte’ voorwaarden van groter gewicht. Alles hangt met alles samen: maatschappelijke opgaven, vormen, processen en relaties.
Geen wonder dat een tegeltje dan al snel uitkomst biedt. ‘Alleen ga je sneller, samen kom je verder,’ zo heet het dan ook vaak.
Er is in onze adviespraktijk geen cliché dat zo vaak voorbij komt als deze dooddoener. Hij werd vooral populair toen de burgemeester van Rotterdam in een herdenkingstoespraak zijn overleden collega Eberhard van der Laan dit ietwat on-Amsterdamse inzicht toeschreef. Maar welbeschouwd biedt deze wijsheid geen oproep tot samenwerken. Hier staat in feite een dilemma van de eerste orde: samen kom je verder, allicht, maar soms is het wel zo handig snelheid te maken, in je uppie wel te verstaan. En daar is helemaal niets mis mee: samenwerken is maar een hulpmiddeltje om je doelen beter te halen.
Samenwerken: een wereld van dilemma’s
Hét dilemma is de keuze tussen de twee waarden efficiency en legitimiteit. Beide doen ertoe. Neem de energietransitie. Het is duidelijk dat overheden de handen ineen moeten slaan om de doelen te kunnen halen. En het is wenselijk dat colleges en management die handen dan ook een beetje vrij kunnen houden in deze ontdekkingstocht. Maar het is ook onmiskenbaar dat de energietransitie betrokkenheid vraagt van gekozen volksvertegenwoordigers. Dan helpt het niet om elkaar met tegeltjes om de oren te slaan.
Efficiency tegenover legitimiteit: hoe los je dit dilemma op?
Het antwoord staat niet in wet- of regelgeving. We mogen het zelf gaan ontdekken, en dat biedt perspectief. Maar hoe zorgen we ervoor dat dit vraagstuk geen bron van voortdurende irritatie wordt, over en weer, vol met tijd-, energie- en dus geldverlies?
Steeds vaker komen we op stadhuizen om dit gesprek te faciliteren. College en management die wensen en verwachtingen uitwisselen voor de regionale samenwerking rondom de maatschappelijke opgaven. Wat hebben we nodig? Hoe krijgen we ruimte en ruggensteun vanuit de Raad, in plaats van onwerkbare eisen, louter lokale wensen of klemmende kaders?
Wat nu?
Dit is de kern: organiseer ruimte en ruggensteun voor College en management om met andere overheden de maatschappelijke opgaven op te pakken, èn faciliteer daartoe de Raad voor een toezichthoudende rol. Zoek daarom eerst de verbinding in eigen huis, anders ga je buitenshuis een onzeker avontuur tegemoet. Oftewel: verbindt eer ge begint. Dat zou een aardige tegeltjeswijsheid kunnen zijn. Maar ja, niets is zo irritant als een truttig tegeltje aan de wand.
Dit artikel is geschreven door Maarten Hageman, adviseur bij Rijnconsult.